Aποστόλης ΓροσομανίδηςToν θυμάμαι-έντονα για τρία καλοκαίρια.Στις τρείς τελευταίες τάξεις του δημοτικού.Κατέβαινε απ το δρομάκι της Νερατζούδας στη γειτονιά και μετά από λίγη ώρα ανέβαινε κρατώντας μια φρατζόλα ψωμί στα χέρια .Ψηλός,θεόρατος άνθρωπος με βαρύ αργό βήμα.Η ματιά του δεν στεκόταν.Ταξίδευε,σκέφτοταν συνέχεια.Μετά κλεινόταν στο σπίτι του.Έκλεινε την μεγάλη ξύλινη καφέ του πόρτα και χανόταν μέσα στα βιβλία του.Ένα απόγευμα τον σταμάτησα.Τετάρτη δημοτικού ήμουν.
-Θείου Απουστόλ μπορείς να μ δίνς κανά βιβλίου να διαβάζου;;Θα τα προσέχω.
-Ναι Δημητρούλα, αλλά θα τα διαβάζς.
Γλύκανε το πρόσωπο του .
Το επόμενο απόγευμα μου κατέβασε το πρώτο.Απ τα λίγα που θυμάμαι σαν τίτλους.
Το 48 χωρίς φεγγάρι του Μιχάλη Λιαρούτσου.
Ντυμένα πάντα με αυτοκόλλητο,βιβλία πολυδιαβασμένα και πολύ προσεγμένα.Όταν το διάβαζα πήγαινα και χτύπαγα τους σιδερένιους κρίκους της πόρτας του.
΄Το διάβασα ΄ του λεγα και του το δινα πίσω.
‘Περίμενε ‘-απαντούσε και προχωρούσε την αυλή να μπει στο σπίτι. Μια μεγάλη αυλή,σκοτεινή,σκεπασμένη με κληματαριά και ένα πηγάδι στη μέση.Τα πλυσταριά αριστερα και στο βάθος το κυρίως σπίτι.Αρχοντόσπιτο.Απ το παράθυρο φαινόταν ένα σχεδόν πάντα, αναμμένο φως μπόλικα βιβλία και χαρτιά στο περβάζι του.
Όλη μέρα διάβαζε..Μεγάλο κεφάλι έλεγαν οι γυναίκες στη γειτονιάμε θαυμασμό.Αξιοσέβαστος άνθρωπος απ όλο το χωριό.
Τον θυμάμαι να παραλαμβάνει τη σκυτάλη απ τον μπάρμπα μου ,και να συνεχίζει την μύηση μου ,στον κόσμο του βιβλίου.Στον κόσμο του αριστερού βιβλίου.Λιαρούτσος,Κοτζιάς,Λουντέμης...τα καλοκαίρια του Θείου Απουστόλ.Τον ευγνωμονώ για κείνα τα καλοκαίρια,για κείνη τη γνώση που μου χάριζε.
Θυμάμαι την «Ματωμένη Αρχοντοπούλα» όταν μου άφησε στα χέρια μου.Ντυμένη με μπλέ αυτοκόλλητο σκούρο.Φυλαγμένο κειμήλιο του χωριού.Φέτος κατάφερα να την βρω σε φωτοτυπίες.
Χρόνια μετά τον θάνατο του ,μπήκαμε στο ερημο πια σπίτι του, με ένα δέος απίστευτο.Παντού ράφια.Παντού χαρτιά πεταμένα στο πάτωμα.Παλιά τετράδια μπλε,περιοδικά,εφημερίδες,γνώσεις...
Για μια στιγμή τον φαντάστηκα σκυμμένο στα βιβλία του και το σπίτι γεμάτο βιβλία.
Η προίκα του για τους επόμενους..
Μετά από καιρό είδα τα βιβλία του να στολίζουν την παιδική βιβλιοθήκη των ανηψιών του.
Θαρρείς και έβλεπα το πρόσωπο του να χαμογελάει πάνω σε κείνα τα βιβλία...
Μια ζωή δοσμένη στον αγώνα….
Γράφει: ο
Δημήτρης Π.Καρατζιτζής
Ο Αποστόλης Γροσομανίδης γεννήθηκε το 1924 στον Μανταμάδο, παιδί της αγροτοκτηνοτροφικής και πολύτεκνης οικογένειας του Χαράλαμπου Γροσομανίδη.
Τελείωσε τη στοιχειώδη εκπαίδευση στο χωριό και συνέχισε στο Πρακτικό Λύκειο στη Μυτιλήνη και παρακολούθησε Λογιστικά.
Ο ίδιος σε βιογραφικό του σημείωμα αναφέρει: « … Η Γερμανική κατοχή της χώρας, το 1941, με βρήκε μαθητή στην 4η τάξη του Πρακτικού Λυκείου Μυτιλήνης, που συνετέλεσε πολύ να συνειδητοποιήσουμε η ομάδα των προοδευτικών μαθητών που από πιο μπροστά είχαμε χωρίσει τα τσανάκια μας από τους άλλους, που προέρχονταν από αστούς και αριστοκράτες Βουρνάζηδες κλπ. και διαβάζοντας μεταξύ μας ότι καλό και προοδευτικό βιβλίο βρίσκαμε, που τότε πέφτανε ένα σωρό στα παλιατζίδικα. Διαποτισμένος με αυτό το πνεύμα την προηγούμενη χρονιά είχα δημιουργήσει ένα επεισόδιο κατά το γιορτασμό της 4ης Αυγούστου στην αυλή του κοινοτικού γραφείου και ξευτελίσθηκε όλη η γιορτή….
…..Παρόλο που οργανωτικά δεν ανήκαμε πουθενά, είχαμε μεταξύ μας καθημερινή συνάντηση και συζήτηση και ερχόμαστε σε επαφή με την ανάλογη ομάδα του Γυμνασίου …
Τέλειωσα το σχολείο τον Ιούνη του 1943 και όταν ήρθα στο χωριό αμέσως οργανώθηκα με το τριαδικό σύστημα στο Ε.Α.Μ.
Τον Νοέμβρη του ίδιου χρόνου αποσπαστήκαμε και αποτελέσαμε δύο ομάδες των 10 της Ε.Π.Ο.Ν. με γραμματέα τον Ηλία Παρασκευαϊδη και με υπόλοιπα μέλη γραφείου την Ασπασία Ευσταθίου, το Γιώργο Σαρρή, το Στράτο Σοφοκλή Τζωάννο, Αθανάσιο Βακιρτζή, Στράτο Βαρβαρά και Απόστολο Γροσομανίδη και μέλη δύο ομάδες από 10.
Οι δύο πρώτες ομάδες (ανδρικές) της ΕΠΟΝ ήταν: Πρώτη ομάδα:Στρατος Τζωάννος του Σοφοκλή, Απόστολος Γροσομανίδης, Σταύρος Ζερβός, Στέλιος Χονδρέλλης, Κώστας Κοντάρας, Παναγιώτης Μαρμαρινός, Αριστείδης. Μαντζουράνης, Σταύρος Στεφάνου, Ηλίας Στατήγαρος, Σωκράτης Αγιασώτης και τη Δεύτερη ομάδα: Αθανάσιος Βακιρτζής, Στρατος Βαρβαράς, Στέλιος Σελίμης, Στέλιος Προσμητρέλλης, Στρατ. Στέκας, Στέλιος Δούκας, Απόστολος Αποστολέλλης, Γιώργος Πάγγος, Κώστας Βατζάκης, Στράτος Αβαγιανός
Αμέσως πέρασα και στο κόμμα, το Κ.Κ.Ε. και στην πρώτη κομματική συγκέντρωση που πήρα μέρος τότε τέλος του 1943 ήταν ένα Αχτίφ στο καμαράκι της μηχανής που είχε έρθει ο τότε καθοδηγητής Μανώλης Λαμπαδαρίδης
Ολόκληρο το χειμώνα του 1943–1944, εκτός της οργανωτική δουλειάς για την μαζικοποίηση της Ε.Π.Ο.Ν. μια ή δυο φορές τη βδομάδα ο Ηλίας μας έκανε ανάλυση το κεφάλαιο του Μαρξ και όταν τον Απρίλη έφυγε για τη Μυτιλήνη για την έκδοση της Εφημερίδας «Ελεύθερη Λέσβος» η Ασπασία ανέλαβε και αρχίσαμε την Πολιτική Οικονομία που μας ενθουσίασε και καταχτήσαμε τις βάσεις του Μαρξισμού.
Τότε βγάλαμε 3-4 φύλλα του «Αγωνιστή» του Μανταμάδου που δυστυχώς δε σώζονται εκτός από ορισμένες αναδημοσιεύσεις μετά την απελευθέρωση… Την 25η Μαρτίου 1944 η Ε.Π.Ο.Ν. έδωσε εορταστική παράσταση με το «Να Ζει το Μεσολόγγι» του Βασίλη Ρώτα και τον «Αρχοντοχωριάτη» του Μολιέρου με περιφρούρηση της οργάνωσης…. Τη 2α Αυγούστου 1944 στο εξωκλήσι του Αγίου Στεφάνου έγινε Γενική Συνέλευση της Ε.Π.Ο.Ν. και πήραν μέρος πάνω από 100 Επονίτες, Επονίτισσες….»
Με τον Θέμο Κορνάρο στον Μανταμάδο το 1964 μαζί με τους άλλους τότε ΕΔΑίτες
Σε άλλο σημείωμά του μεταξύ άλλων αναφέρει και για την ίδρυση του Ε.Α.Μ. στο χωριό, τα εξής:
«….το Ε.Α.Μ. στο Μανταμάδο οργανώθηκε αρχές του 1942. Στις αρχικές τριάδες ήταν, εκτός από τους παλιούς κομμουνιστές, Δημήτριο Καραθεωδώρου, Ιγνάτιο Χατζηδημητρίου, Νίκο Σαμαρά, Παναγιώτη Μπίνιο, Παρασκευά Κούκο, Στεφανο Παπαγιάννη, Δημητρό Βέη, Νίκο Χριστόλη, Στέφανο Παπαδέλλη ή Ταλιάνη, Στέλιο Θεολόγου, Νικόλα Αψόκαρδο, Χαράλαμπο Χριστοδούλου, Δημητρό Κομίλη και οι Αχιλλέας Τζωάννος, Διογένης Καποσούζης, Σταύρος Ζερβός, Βασίλης Δεμερτζής, Παναγής Σπανέλλης, Μιχάλης Τσουκαλάς, Στρατής Τζάννος, Γιώργος Ηλίας ή Μηνάς
Στο δεύτερο γύρο οργανώθηκαν οι Στράτος Σοφοκλή Τζωάννος, Στράτος Βαρβαράς, Αποστόλης Γροσομανίδης, Αθανάσιος Βακιρτζής και το 1943 άρχισε να πλαταίνει και το 1944 πήρε μαζικό χαρακτήρα….»
Στις αναμνήσεις του ο σύντροφος Αποστόλης μεταξύ των άλλων γράφει και τα παρακάτω.
«…Εγώ μέχρι πριν την απελευθέρωση ήμουν στο γραφείο της Ε.Π.Ο.Ν. οπότε έφυγα γιατί ανέλαβα την οργάνωση της Ε.Τ.Α – Επιμελητεία του Αντάρτη - των γύρω χωριών.
Την ίδια εποχή είχε οργανώσει και ο Ευριπίδης Γαλάνης την Ε.Α. – Εθνική Αλληλεγγύη.
Στη διαφώτιση της Κ.Ο.Β. του Κ.Κ.Ε. πέρασα μετά την απελευθέρωση…»
Μετά την κατοχή συνεχίζει την οργανωμένη δράση του και όταν οι δυνάμεις της αντίδρασης επεβλήθησαν με τη βοήθεια των Άγγλων και η τρομοκρατία, το κυνηγητό των αγωνιστών με τους ξυλοδαρμούς, τις εξορίες, τις φυλακίσεις, τις στημένες δίκες ήταν καθημερινά φαινόμενα, οι κυνηγημένοι αναγκάστηκαν να βγουν στο βουνό, την μεγάλη Παρασκευή του 1947, πήραν τα βουνά περισσότεροι από 30 Μανταμαδιώτες και εντάχθηκαν στο Δ.Σ Λέσβου…
Στις 21-1-1947 συλλαμβάνεται μαζί με τους Νίκο Αποστολέλλη, Δημήτριο Κουβδή, Δημήτριο Βέη, Στέφανο Παπαδέλλη και Γιώργο Αρβανιτέλλη και στις πρώτες μέρες του Φλεβάρη 1947 προσάγεται σε δίκη. Η «Ελεύθερη Λέσβος» στις 4-2-1947 για τη δίκη αυτή μεταξύ των άλλων γράφει «….Τελευταία εκδικάστηκε η υπόθεση του Μανδαμάδου. Όπως είναι γνωστό πριν από λίγες μέρες στις 21 Ιανουαρίου στο Μανδαμάδο, πιάστηκαν από χωροφύλακες μέσα στα γραφεία του ΑΚΕ (Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας) 7 άτομα, στα οποία αποδόθηκε αμέσως η κατηγορία για παράνομη συγκέντρωση.
…. Η υπόθεση τούτη είχε εισαχθεί και άλλη φορά αλλά αναβλήθηκε, γιατί έλειπε ο ουσιωδέστερος μάρτυρας κατηγορίας ο χωροφύλαξ Ιωσήφ Ρουγκέρης που έπιασε τους κατηγορούμενους και τους απέδωσε την κατηγορία της παράνομης συγκέντρωσης .
Ο χωροφύλακας αυτός κατά την χτεσινή του κατάθεση είπε ότι μπαίνοντας στα γραφεία του ΑΚΕ όπου ήταν οι κατηγορούμενοι άκουσε τη λέξη «μια Δημοκρατία».
Σε ερώτηση του κ. Προέδρου πως έβγαλε το συμπέρασμα πως οι κατηγορούμενοι έκαναν παράνομη συγκέντρωση αφού είναι γνωστό ότι είναι ελευθέρα η λειτουργία των κομμάτων, ο μάρτυς είπε:
Εμείς στο Μανταμάδο επιτρέπουμε στα γραφεία του ΑΚΕ να είναι μέχρι 3 άτομα και στο γραφείο του Κομμουνιστικού κόμματος κανένα (!)
Πρόεδρος. – Στ’ άλλα κόμματα απαγορεύεται;
Μάρτυς. – Όχι, μονάχα στο ΚΚΕ.
Ο στρατοδίκης κ. Πλυχρονόπουλος ρώτησε τον μάρτυρα αν υπάρχει καμμιά διαταγή που να απαγορεύει στα μέλη των κομμάτων να πηγαίνουν στα γραφεία τους.
Μάρτυς. – Δεν ξέρω. Πάντως εμείς στο Μανδαμάδο αυτό εφαρμόζουμε!
Πρόεδρος. – Έδωσαν καμιά αφορμή ποτέ οι κατηγορούμενοι;
Μάρτυς . – Όχι αλλά εμείς τους παρακολουθούμε πάντα.
Ο στρατοδίκης Δ. Μοσχουλέας ρωτά τον κατηγορούμενο Γροσομανίδη: Γιατί ανακατεύεσαι σε τέτοιες δουλειές, στα πολιτικά δηλαδή και δεν βλέπεις τις σπουδές σου.
Κατηγορούμενος: – Αυτή είναι δική μου δουλειά και αφορά μόνο εμένα. Δεν πρόκειται να δώσω λογαριασμό σε κανένα αν θα σπουδάσω ή όχι.
Η υπεράσπιση ύστερα απ’ τη κατάθεση αυτή του μάρτυρα κατηγορίας παραιτήθηκε από την εξέταση των μαρτύρων υπεράσπισης….»
Όλοι οι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν, αλλά φαίνεται όμως ανάγλυφα το κλίμα της τρομοκρατίας που επικρατούσε.
Ο Αποστόλης συνελήφθηκε πολλές φορές, βασανίσθηκε απάνθρωπα, οδηγήθηκε σε στημένες δίκες μαζί με άλλους συναγωνιστές του. Ακόμη θυμούνται οι μεγαλύτεροι για τα βασανιστήρια που υπέστη, όπως και πολλοί άλλοι, στην «Αγια Ζαχαριά» στο «συνήθη» τόπο βασανιστηρίων μέσα στο Τσαμλίκι μεταξύ Μανταμάδου και Κάπης.
Οδηγήθηκε πολλές φορές σιδηροδέσμιος στη Μυτιλήνη και πολλές φορές παραπέμφθηκε σε δίκη, μια από αυτές ήταν στις 2-10-1949 που συνελήφθηκε μαζί με άλλους 23 Μανταμαδιώτες μαζί με 7 Καπιώτες και Κλειώτες, και μετά από δύο (2) μήνες στα κρατητήρια του Β’ τμήματος Χωροφυλακής Μυτιλήνης κρίθηκε υπόδικος και μεταφέρθηκε στις φυλακές Μυτιλήνης. Η δίκη στο έκτακτο Στρατοδικείο έγινε στις 16-8-1950, δικάστηκε σε 6 χρόνια φυλακή με πενταετή αναστολή για παράβαση του Α.Ν. 509/47, δεν απολύθηκε, αλλά μεταφέρθηκε στις φυλακές Χίου στις 19-10-1950 για να δικαστεί για παράβαση του Γ/1946 Ψηφίσματος, και στη δίκη που έγινε στις 19-12-1950 αθωώθηκε, όπως και όλοι οι συγκατηγορούμενοί του κα απολύθηκε στις 23-12-1950.
Βοήθησε το Δημοκρατικό Στρατό (Δ.Σ.) αφού ήταν άμεσος κρίκος ανταρτών και πολιτικής οργάνωσης του χωριού, σύνδεσμος για την αποστολή φαρμάκων και τροφίμων στις ένοπλες δυνάμεις του Δ.Σ. Η περιοχή της Σαρακίνας, όπου είχαν τα πρόβατά τους, ήταν το αποκούμπι κάθε κατατρεγμένου μαχητή και μαζί με τα αδέλφια του βοήθησαν με όλες τους τις δυνάμεις τον αγώνα.
Μετά συνέχισε τη δράση του μέσα από τις γραμμές της Ε.Δ.Α. και πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Γαλακτοκομικού Συνεταιρισμού Μανταμάδου, αποτέλεσε βασικό στέλεχος του συνεταιριστικού και αγροτικού κινήματος, ήταν από τους βασικούς συντελεστές στην ίδρυση του Αγροτικού Συλλόγου και της Ομοσπονδίας Αγροτικών Συλλόγων μετά τη μεταπολίτευση του 1974, της οποίας και αποτέλεσε γενικός γραμματέας.
Ήταν πολυγραφότατος και μέσα στα πλαίσια της αγωνιστικής του δραστηριότητας ήταν και αναφορές, ανταποκρίσεις, καταγγελίες, πολιτικές τοποθετήσεις, ιστορικές αναμνήσεις και γενικότερα τα γραφόμενά του για τη ζωή και τους αγώνες του χωριού του στις τοπικές εφημερίδες «Ελεύθερη Λέσβος», «Προοδευτική Λέσβος», «Εμπρός», «Αντιφασίστας», τον «Αγωνιστή» του Μανταμάδου αλλά και σε Αθηναϊκό τύπο και που σκόπευε να τα εκδώσει σε βιβλίο με τίτλο «Απ’ τη σκοπιά του χωριού μας» αφού αποτελούσαν κόπο και αγώνα ζωής από το 1944, μέχρι και το 1977, αλλά έμεινε ημιτελές.
Η αγάπη του στη μόρφωση ήταν παραδειγματική και η πλούσια συλλογή του σε βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά και άλλα έντυπα, αλλά και χειρόγραφα αποτελούσαν σημείο πολύτιμης αναφοράς και μελέτης.
Ο Αποστόλης πέθανε το 1989, μετά από πολύχρονη αρρώστια, πάντοτε όμως σε πλήρη αγωνιστική και πνευματική προσφορά και αναζήτηση, πάντοτε μέλος του Κ.Κ.Ε.
Πηγές: Αναμνήσεις των Αποστόλη και Οδυσσέα Γροσομανίδη, Δημήτρη Βέη, Μιχάλη Αψώκαρδου και «Ελεύθερη Λέσβος» 23-1-1947 και 4-2-1947
Υ.Γ.Υπερευχαριστώ τον Δημήτρη Καρατζιτζή για τις γνώσεις τούτες....
